**برنامه شیردهی به گوساله‌ها: دفعات، مقادیر و استانداردها**
تغذیه بهینه شیر، **رشد سیستم گوارشی**، **پیشگیری از اسهال** و **دست‌یابی به افزایش وزن روزانه (ADG) > 800 گرم** را تضمین می‌کند. برنامه زیر بر اساس **دستورالعمل‌های NRC 2021** و **تجربیات گاوداری‌های ایران** تنظیم شده است:
---
### **۱. برنامه شیردهی بر اساس سن**
| **سن گوساله** | **دفعات شیردهی/روز** | **حجم کل شیر/روز** | **درصد وزن بدن** | **نوع خوراک** |
|---------------|---------------------|-------------------|----------------|----------------------------|
| **روز ۱-۳** | ۴ بار | ۸-۱۰ لیتر | ۲۰-۲۵٪ | آغوز تازه/منجمد |
| **هفته ۱-۲** | ۳ بار | ۶-۸ لیتر | ۱۵-۱۸٪ | شیر کامل/جایگزین شیر (SMR) |
| **هفته ۳-۴** | ۳ بار | ۷-۹ لیتر | ۱۴-۱۶٪ | شیر کامل + شروع تغذیه استارتر |
| **هفته ۵-۶** | ۲ بار | ۵-۶ لیتر | ۱۰-۱۲٪ | کاهش تدریجی شیر + افزایش استارتر |
| **هفته ۷-۸** | ۱ بار | ۲-۳ لیتر | ۴-۵٪ | شیردهی شبانه + استارتر آزاد |
> ✅ **نکته**:
> **استارتر** باید از هفته دوم به‌طور آزاد عرضه شود (پروتئین ۱۸-۲۰٪، TDN 75٪).
---
### **۲. محاسبه حجم شیر بر اساس وزن**
- **فرمول پایه**:
`حجم روزانه شیر (لیتر) = وزن گوساله (kg) × ۱۲٪`
- مثال: گوساله ۴۰ کیلویی ← **۴.۸ لیتر/روز**
- **در سیستم‌های شتاب‌زده (Accelerated)**:
تا ۱۵٪ وزن بدن (مثلاً ۶ لیتر برای ۴۰ کیلو) برای رسیدن به **ADG > 900 گرم**.
---
### **۳. مقایسه شیر کامل vs جایگزین شیر (SMR)**
| **پارامتر** | **شیر کامل** | **جایگزین شیر (SMR)** |
|-------------------|----------------------|--------------------------|
| **پروتئین** | ۳.۲-۳.۵٪ | ۲۲-۲۸٪ (پودر) |
| **چربی** | ۳.۸-۴.۲٪ | ۱۶-۲۰٪ |
| **هزینه** | بالا | ۳۰-۴۰٪ ارزان‌تر |
| **ریسک انتقال بیماری** | وجود دارد (مثل جان) | صفر |
| **توصیه** | گله‌های کوچک | گاوداری‌های صنعتی |
---
### **۴. اصول شیردهی ایمن**
1. **دمای شیر**:
- ۳۸-۴۰°C (استفاده از **بن‌ماری**، نه مایکروویو!).
2. **بهداشت ظروف**:
- ضدعفونی با **پراستیک اسید ۱٪** پس از هر بار مصرف.
3. **زمان‌بندی**:
- وعده‌ها در ساعات **ثابت** (مثلاً ۶صبح، ۲بعدازظهر، ۱۰شب).
4. **روش تغذیه**:
- استفاده از **بطری پستانک‌دار** (تحریک رفلکس بلع) > سطل.
---
### **۵. مدیریت کاهش شیر (Weaning)**
- **شرایط شیرگیری موفق**:
- مصرف حداقل **۱ کیلو استارتر/روز** برای ۳ روز متوالی.
- سن > ۸ هفته و وزن > ۸۰ کیلوگرم.
- **پروتکل کاهش تدریجی**:
| **هفته** | **حجم شیر/روز** | **دفعات** |
|----------|----------------|-----------|
| ۶ | ۵ لیتر | ۲ بار |
| ۷ | ۳ لیتر | ۱ بار |
| ۸ | ۲ لیتر | ۱ بار |
---
### **۶. پایش رشد و سلامت**
- **شاخص‌های کلیدی**:
| **پارامتر** | **هدف** | **اقدام اصلاحی** |
|---------------------|---------------------|----------------------|
| **افزایش وزن روزانه (ADG)** | > ۸۰۰ گرم | افزایش حجم شیر یا کیفیت SMR |
| **مصرف استارتر** | > ۱ kg/روز در هفته ۶ | بهبود کیفیت استارتر |
| **دفعات مدفوع** | ۲-۳ بار/روز (جامد) | کاهش شیر در صورت اسهال |
- **هشدار اسهال**:
- قطع ۱ وعده شیر + جایگزینی با **الکترولیت** (ORS).
---
### **۷. خطاهای رایج و راهکارها**
| **خطا** | **خطر** | **پیشگیری** |
|-----------------------|-------------------------|--------------------------|
| **تغذیه شیر سرد** | ↓ هضم + اسهال | گرم‌کردن تا ۳۹°C |
| **تعویض ناگهانی شیر به SMR** | اسهال شدید | اختلاط تدریجی طی ۵ روز |
| **شیردهی نامنظم** | زخم معده | پایبندی به برنامه زمان‌بندی |
---
### **جمع‌بندی و توصیه‌های طلایی**
1. **قانون ۱-۲-۳**:
- **۱** ساعت اول: آغوز (۱۰٪ وزن بدن)
- **۲** هفته اول: شیر کامل (۱۵٪ وزن بدن)
- **۳** بار شیردهی/روز تا هفته ۴
2. **استاندارد رشد**:
- **دو برابر شدن وزن تولد تا ۶۰ روزگی** (مثلاً ۴۰ به ۸۰ کیلوگرم).
3. **منابع معتبر**:
- **کتاب پرورش گوساله** (دکتر بهمن محمدی، انتشارات دانشگاه تهران)
- **دستورالعمل‌های مرکز تحقیقات علوم دامی کشور** (ARIC.ir)
> ✅ **نکته حیاتی**:
> **"مصرف استارتر از هفته دوم، توسعه شکمبه را ۳ برابر می‌کند!"**
> - در دمای زیر ۱۰°C، حجم شیر را ۱۵٪ افزایش دهید.
> - گوساله‌های پرواری ممتاز ایران با این پروتکل به **ADG 900-1000 گرم** دست می‌یابند (منبع: اتحادیه پرورش‌دهندگان گوساله، ۱۴۰۲).
