مدیریت استرس گرمایی در گاوهای پرواری یک **چالش حیاتی** است که در صورت غفلت، باعث **کاهش رشد، افزایش تلفات، کاهش کیفیت لاشه و ضرر اقتصادی شدید** می‌شود. گاوهای پرواری به دلیل **وزن بالا، متابولیسم زیاد و تولید حرارت داخلی ناشی از هضم علوفه**، بسیار مستعد استرس گرمایی هستند. برای کاهش اثرات منفی، نیاز به **برنامه جامع پیشگیرانه** دارید:
### راهکارهای کلیدی مدیریت استرس گرمایی در پرواربندی
#### ۱. **تأمین سایه و خنک‌سازی محیط**
- **سایه‌بان‌های دائمی:**
- استفاده از سازه‌های ثابت با سقف عایق (پلی‌کربنات، سفال) با ارتفاع حداقل ۴ متر برای گردش هوا.
- پوشش **سایه‌اندازهای مصنوعی** (شبکه‌های سایه‌انداز ۸۰-۹۰%) در محوطه باز.
- **خنک‌سازی فعال:**
- **فن‌های پرقدرت صنعتی:** نصب در سالن‌ها (بالای سر دام و راهروها) با سرعت باد ۵-۸ کیلومتر بر ساعت.
- **آبپاش متناوب (Soakers):**
- پاشش آب به مدت ۱-۳ دقیقه هر ۱۵-۳۰ دقیقه روی بدن دام (مستقیم به پشت و پهلوها).
- **نکته حیاتی:** آبپاشی باید همراه با **فن قوی** باشد تا تبخیر صورت گیرد. آبپاشی بدون تهویه، رطوبت را افزایش داده و وضعیت را بدتر می‌کند.
- ترکیب فن + آبپاش: کارآمدترین روش (کاهش دمای احساسی تا ۵-۸ درجه سانتی‌گراد).
#### ۲. **مدیریت آب آشامیدنی**
- **افزایش دسترسی:**
- تامین **حداقل ۱۰ سانتی‌متر فضای آبخوری به ازای هر رأس** گاو.
- نصب آبخوری‌های اضافی در نقاط مختلف (به ویژه نزدیک سایه).
- **خنک‌کردن آب:**
- استفاده از **تانکرهای عایق‌بندی شده** یا لوله‌کشی زیرزمینی.
- افزودن **یخ به آب** در ساعات اوج گرما (ظهر تا ۴ بعدازظهر).
- **کیفیت و دما:**
- آب باید **تمیز، خنک (زیر ۲۱°C)** و در دسترس باشد. دمای بالای آب مصرف را کاهش می‌دهد.
#### ۳. **تغییرات جیره‌ای**
- **افزایش چگالی انرژی بدون افزایش حرارت:**
- جایگزینی بخشی از علوفه با **منابع چربی** (مثل چربی پاشیده شده روی خوراک یا دانه‌های روغنی).
- کاهش فیبر کم‌انرژی (کاه) و افزایش **علوفه‌های با کیفیت** (یونجه خشک).
- **کاهش کربوهیدرات‌های سریع‌التخمیر:**
- محدودیت غلات پرنشاسته (ذرت، جو) برای پیشگیری از اسیدوز و گرمای اضافی ناشی از تخمیر.
- **افزایش مواد معدنی و ویتامین:**
- **سدیم بیکربنات (جوش شیرین):** ۱۵۰-۲۰۰ گرم به ازای هر رأس در روز (به عنوان بافر).
- **پتاسیم:** افزایش تا ۱.۵% ماده خشک جیره (کمک به تعادل الکترولیتی).
- **آنتی‌اکسیدان‌ها:** ویتامین E (۱۰۰۰-۲۰۰۰ IU/day) و سلنیوم.
- **تغییر زمان تغذیه:**
- ۷۰% جیره در **ساعات خنک** (شب تا صبح زود) ارائه شود.
- استفاده از **TMR (جیره کاملا مخلوط)** برای کاهش انتخاب دام.
#### ۴. **مدیریت گله و جایگاه**
- **کاهش تراکم:**
- تامین حداقل **۶-۸ متر مربع فضای سایه به ازای هر رأس**.
- پرهیز از جابجایی یا حمل‌ونقل در ساعات گرم (۱۰ صبح تا ۶ عصر).
- **بستر خشک و تمیز:**
- استفاده از **بسترهای جاذب رطوبت** (شن، خاک‌اره خشک) و تعویض منظم.
- **تهویه طبیعی:**
- سالن‌های **بازویی یا تونلی** با جهت موافق باد غالب منطقه.
- هرس پوشش گیاهی اطراف سالن برای بهبود جریان هوا.
#### ۵. **پایش مستمر و اقدام فوری**
- **نشانه‌های استرس گرمایی:**
- تنفس سریع (بیش از ۸۰ بار در دقیقه)، له‌له زدن، ریزش آب دهان.
- کاهش فعالیت، تجمع در نقاط سایه، کاهش مصرف خوراک.
- **اندازه‌گیری پارامترها:**
- **THI (شاخص دمای-رطوبتی):**
```
THI = (0.8 × دمای هوا) + ((رطوبت نسبی/۱۰۰) × (دمای هوا - ۱۴.۴)) + ۴۶.۴
```
- THI ≥ 68: استرس خفیف
- THI ≥ 72: استرس متوسط (کاهش رشد)
- THI ≥ 80: استرس شدید (خطر تلفات).
- نصب **دماسنج و رطوبت‌سنج** در نقاط مختلف جایگاه.
- **اقدامات اورژانسی در موج گرما:**
- افزودن **الکترولیت** به آب آشامیدنی.
- خنک‌سازی فوری دام‌های له‌له‌زن با آبپاش + فن.
### نکات کلیدی برای اجرای موفق:
- **پیشگیری زودهنگام:** اقدامات را از اوایل بهار (قبل از اوج گرما) آغاز کنید.
- **یکپارچگی راهکارها:** ترکیب سایه، آب، جیره و خنک‌سازی موثرتر از تک‌راهکارهاست.
- **پرهیز از اشتباهات رایج:**
- آبپاشی بدون تهویه → افزایش رطوبت و تشدید استرس.
- استفاده از سایه‌بان‌های کم‌ارتفاع (کاهش جریان هوا).
- تغذیه در ظهر (افزایش حرارت متابولیک).
- **ثبت داده‌ها:** ثبت دمای روزانه، مصرف آب و خوراک، موارد تنفس سریع و تلفات.
### نتیجه‌گیری:
مدیریت استرس گرمایی در پرواربندی نیاز به **سرمایه‌گذاری ساختاری** (سایه‌بان، فن، آبخوری) و **تغییرات مدیریتی** (جیره، زمان‌بندی) دارد. هزینه‌های پیشگیری بسیار کمتر از زیان‌های ناشی از کاهش رشد، افت کیفیت لاشه یا تلفات است. **مشورت با متخصص تغذیه و دامپزشک** برای طراحی برنامه متناسب با شرایط گله شما ضروری است.
> 📌 **هشدار:** در دمای بالای ۳۵°C و رطوبت بالا، گاوهای پرواری در معرض **مرگ ناگهانی** قرار دارند! برنامه اضطراری خنک‌سازی را همیشه آماده داشته باشید.
