روش‌های اخته کردن (Castration) تأثیرات **متفاوتی بر سطح استرس و درد گاوها** دارند. انتخاب روش مناسب باید بر اساس **سن دام، امکانات و مدیریت درد** صورت گیرد. در ادامه، تأثیر ۵ روش رایج بر استرس دام بر اساس پژوهش‌های دانشگاهی (مانند مطالعات **Journal of Animal Science** و **PLOS ONE**) مقایسه شده است:
---
### ۱. **روش جراحی (Surgical Castration)**
- **روش**: برش پوست و خارج کردن بیضه‌ها با چاقوی جراحی.
- **استرس**:
- 📉 **کوتاه‌مدت**: افزایش شدید کورتیزول (هورمون استرس) تا **۸۰٪** در ۳۰ دقیقه اول.
- 📉 **رفتاری**: لرزش عضلات، لگد زدن به شکم، کاهش تحرک تا ۲۴ ساعت.
- **مدیریت درد**:
- ✅ استفاده از بی‌حسی موضعی (Lidocaine) استرس را ۵۰٪ کاهش می‌دهد.
- ❌ بدون بی‌حسی، **غیرانسانی** و ممنوع در اتحادیه اروپا.
---
### ۲. **روش حلقه لاستیکی (Elastrator Band)**
- **روش**: قرار دادن حلقه لاستیکی در پایه بیضه برای قطع جریان خون.
- **استرس**:
- 📉 **درد مزمن**: استرس تا ۷ روز (افزایش کورتیزول ۴۰٪ در روز ۳).
- 📉 **علائم**: تورم، له‌له‌زدن، کاهش وزن‌گیری تا ۱۰٪.
- **ملاحظات**:
- ✅ **فقط برای گوساله‌های ≤ ۲ ماه**: درد در گوساله‌های مسن‌تر غیرقابل تحمل است.
- ⚠️ حتماً همراه با **ضدالتهاب (مثل Meloxicam)** استفاده شود.
---
### ۳. **روش کشیدن (Burdizzo)**
- **روش**: فشردن طناب منوی با انبرک مخصوص برای قطع جریان خون.
- **استرس**:
- 📉 درد حاد کمتر از جراحی، اما **درد باقیمانده تا ۲۸ روز**.
- 📉 افزایش رفتارهای دفعی (دفع ادرار مکرر، لگد زدن).
- **ریسک**:
- ❌ **شکست ۱۵-۳۰٪** در قطع کامل جریان خون (نیاز به جراحی ثانویه).
---
### ۴. **روش ایمونولوژیک (Immunocastration)**
- **روش**: تزریق واکسن (مثل **Bopriva**) برای ایجاد آنتی‌بادی ضد هورمون‌های جنسی.
- **استرس**:
- ✅ **کمترین استرس**: مشابه تزریق معمولی (افزایش کورتیزول < ۱۰٪).
- ✅ بدون درد یا دوره نقاهت.
- **محدودیت**:
- ⚠️ نیاز به ۲ تزریق (دوز اول ۳-۵ ماهگی، یادآور ۳ هفته قبل از کشتار).
- ⚠️ هزینه بالاتر (~۲۰٪ بیشتر از روش‌های مکانیکی).
---
### ۵. **روش شیمیایی (Chemical Injection)**
- **روش**: تزریق مواد اسیدی (مثل **Calcium Chloride**) در بیضه.
- **استرس**:
- 📉 درد موضعی تا ۷۲ ساعت (تورم شدید، لنگش).
- 📉 کاهش مصرف خوراک تا ۳۰٪ در ۴۸ ساعت اول.
- **کاربرد**:
- ❌ **غیرتوصیه‌شده** توسط انجمن دامپزشکی آمریکا (AVMA) به دلیل عوارض جانبی.
---
### جدول مقایسه کلی:
| روش | سن مناسب | سطح استرس | دوره نقاهت | نیاز به مدیریت درد |
|-------------------|----------------|-----------|------------|---------------------|
| جراحی | هر سن (ترجیحاً <۶ ماه) | ★★★★★ | ۷-۱۰ روز | **ضروری** |
| حلقه لاستیکی | **≤ ۲ ماه** | ★★★★☆ | ۱۴-۲۱ روز | ضروری |
| کشیدن (Burdizzo) | ۳-۶ ماه | ★★★☆☆ | ۱۴ روز | ضروری |
| ایمونولوژیک | > ۲ ماه | ★☆☆☆☆ | **ندارد** | غیرضروری |
| شیمیایی | - | ★★★★☆ | ۲۱+ روز | ضروری |
---
### **۶ نکته کلیدی برای کاهش استرس:**
۱. **سن بهینه**: اخته کردن در **۱-۲ ماهگی** استرس را ۶۰٪ کاهش می‌دهد (سیستم عصبی نابالغ).
۲. **مدیریت درد**:
- ترکیب **بی‌حسی موضعی + ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID)**.
- پماد **Lidocaine 5%** روی حلقه لاستیکی پیش از قراردادن.
۳. **زمان‌بندی**:
- انجام عملیات در **صبح زود** (دمای پایین‌تر، کاهش استرس گرمایی).
- پرهیز از اخته کردن همزمان با واکسیناسیون یا سم‌چینی.
۴. **پایش پس از عمل**:
- کنترل تورم/عفونت روزانه تا ۷ روز.
- جداسازی دام‌های اخته شده به مدت ۲۴ ساعت.
۵. **استفاده از فناوری**:
- دستگاه‌های **الاستراتور با مکانیسم خودکار** برای کاهش خطای انسانی.
۶. **جایگزین‌های اخلاقی**:
- در گله‌های پرواری، **استفاده از گاوهای نر اخته‌نشده تا ۱۰ ماهگی** (با مدیریت جداسازی).
---
### نتیجه‌گیری:
**بهترین روش از نظر استرس**:
- 🥇 **روش ایمونولوژیک** (کم‌استرس‌ترین)
- 🥈 **روش جراحی + بی‌حسی** (برای گوساله‌های زیر ۶ ماه)
> طبق پژوهش‌های **دانشگاه کرنل (۲۰۲۳)**: اخته کردن بدون مدیریت درد، **افزایش ۴۰٪ی کورتیزول**، **کاهش ۱۵٪ی وزن‌گیری** و **افزایش رفتارهای تهاجمی** را به دنبال دارد. رعایت پروتکل‌های کاهش درد نه تنها انسانی‌تر است، بلکه از نظر اقتصادی (کاهش تلفات، بهبود رشد) به صرفه می‌باشد. 🐮💉
